هر ساله با شروع فصل پاییز و زمستان، آلودگی هوا به طور چشمگیری افزایش می‌یابد. اگرچه در سال‌های گذشته مازوت‌سوزی به عنوان یکی از دلایل اصلی آلودگی هوا شناخته می‌شد، اما امروزه خودروهای فرسوده و بنزین با اکتان پایین به عنوان متهم اصلی آلودگی هوا مطرح می‌شوند.
در این فصل، کلان‌شهرها با چالش جدی آلودگی هوا مواجه می‌شوند. در این شرایط، نهادها و سازمان‌ها اغلب یکدیگر را به عنوان عامل اصلی آلودگی هوا معرفی می‌کنند. اگرچه در گذشته، انگشت اتهام به سمت مازوت‌سوزی نیروگاه‌ها گرفته می‌شد، اما به نظر می‌رسد که ریشه اصلی این مشکل به خودروهای فرسوده و بنزین با کیفیت پایین‌تر باز می‌گردد. بابک افقهی، مدیر عامل سابق شرکت سرمایه‌گذاری نفت، گاز و پتروشیمی، به این موضوع اشاره کرد که دولت به دلیل کمبود بنزین با اکتان بالا، مجبور به تولید بنزین با اکتان پایین‌تر شده است، در حالی که پالایشگاه نفت ستاره خلیج فارس توانایی تولید بنزین با اکتان بالا و بنزین سوپر را دارد.
حمیدرضا سهرابی، کارشناس انرژی و عضو هیأت مدیره انجمن صنفی CNG، نیز تأکید می‌کند که آلودگی هوا و منابع آلاینده در تمام فصول سال وجود دارند. اما در فصل‌های سرد، با تغییرات آب و هوایی و پدیده وارونگی هوا، شاهد تشدید آلودگی هوا در کلان‌شهرها هستیم. موضوع آلودگی کلان‌شهرها در ایران در دو دهه اخیر به یک بحران جدی تبدیل شده و سال به سال هم تشدید می‌شود. منابع آلودگی هوا شامل صنایع، نیروگاه‌ها، مصارف خانگی و حمل و نقل می‌شوند، اما سهم هر یک از این بخش‌ها در آلودگی هوا متفاوت است.
به گفته سهرابی، سهم مصارف خانگی با توجه به مصرف گاز در خانه‌ها در مقایسه با دیگر بخش‌ها، بسیار ناچیز است. صنایع و نیروگاه‌ها نیز در طول سال از سوخت گاز برای فعالیت خود استفاده می‌کنند. اما با توجه به کمبود گاز در فصل‌های سرد، مصرف گازوئیل و مازوت جایگزین بخشی از مصرف گاز آنها می‌شود. این سوخت‌ها به دلیل میزان گوگرد و کیفیت پایین‌تر خود، آلودگی‌های محلی ایجاد می‌کنند. با این حال، اگر سهم آلایندگی منابع مختلف را در سطح کلان و نه به صورت محلی، بررسی کنیم، بیشترین سهم آلایندگی هوا مربوط به بخش حمل و نقل است. این سهم بیش از ۷۰ درصد است و تنها حدود ۳۰ درصد از آلایندگی هوا به بخش‌های غیر حمل و نقل مانند نیروگاه‌ها، صنایع و مصارف خانگی بازمی‌گردد.
به گفته سهرابی، در بخش حمل و نقل نیز عمده آلودگی مربوط به حمل و نقل زمینی است. سهم حمل و نقل هوایی و ریلی در آلودگی هوا در مقایسه با حمل و نقل زمینی بسیار ناچیز است. در واقع، عمده آلودگی هوا به مصرف بنزین و گازوئیل در بخش حمل و نقل عمومی و خودروهای سواری بازمی‌گردد.
راندمان نیروگاهی وضعیت مناسبی دارد
بسیاری از کارشناسان مهمترین دلیل مصرف بالای سوخت توسط نیروگاه‌ها را راندمان پایین آنها عنوان کرده‌اند. در حالی که متوسط راندمان نیروگاه‌های حرارتی جهان به ۳۹.۰۴ درصد رسیده است، این رقم در پایان نیمه نخست امسال در ایران به حدود ۳۹.۵ درصد رسید و از متوسط جهانی بالاتر است. استفاده از مازوت موضوع دیگری است که به آن زیاد پرداخته می‌شود. بسیاری از افراد آن را علت اصلی آلودگی هوا می‌دانند. ناصر اسکندری، معاون راهبری تولید شرکت مادر تخصصی برق حرارتی، پیشتر در این باره به خبرنگار مهر گفته بود: استاندارد ملی ابلاغ شده برای سوخت با مازوت زیر ۰.۸ است. در حالی که سوخت تحویلی به نیروگاه‌ها بیش از ۳ تا ۴ درصد مازوت دارد. از سوی دیگر، مسئولین امر بارها تاکید کرده‌اند که بیش از یک دهه است که در تهران از سوخت مازوت استفاده نمی‌شود.
با کاهش دما و افزایش مصرف گاز در بخش خانگی، همواره کارخانه‌های بزرگ، صنایع و حتی نیروگاه‌ها برای جلوگیری از تعطیلی ناگزیر از استفاده از سوخت‌های مایع مانند گازوئیل و مازوت هستند. اما امسال، با کاهش زودهنگام دما، استفاده از سوخت مایع برای صنایع، پتروشیمی‌ها و نیروگاه از ابتدای آبان آغاز شد.
با توجه به اینکه در هیچ یک از نیروگاه‌های تهران از مازوت استفاده نمی‌شود، علی زیار، قائم مقام پیشین مدیرعامل شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، سال گذشته به مهر گفته بود: بخشی از آلودگی هوا می‌تواند ناشی از سوخت مازوت باشد. اما نمی‌توان همه مشکلات را ناشی از سوخت مازوت دانست زیرا ذرات معلق در هوا کمتر از ۲ میکرون هستند که نمی‌توانند منشأ سوختی داشته باشند. برای مثال، گاز به عنوان سوخت پاک در زمستان و استفاده از بخاری‌های گازی تولید آلودگی می‌کند.
به گفته زیار، اکنون نفت گاز در شبکه حمل و نقل کلان‌شهرهایی مانند تهران توزیع می‌شود که یورو ۴ و یورو ۵ است. و در شهرهایی که به لحاظ زیست محیطی شرایط مناسب دارند از گازوئیل با گوگرد بیشتر استفاده می‌شود.
فرسودگی خودروها و ناوگان حمل و نقل متهم اصلی آلودگی هوا
در نهایت، آخرین گزینه مربوط به آلودگی هوا فرسودگی ناوگان حمل و نقل عمومی بوده که در این خصوص آمار و ارقام ضد و نقیضی ارائه می‌شود. سال ۹۸ عیسی کلانتری، رئیس پیشین سازمان حفاظت محیط زیست کشور اظهار کرده بود، بر اساس آخرین گزارش رسمی فرمانده نیروی انتظامی که برای وزارت کشور و سازمان حفاظت محیط‌زیست ارسال شد، ۸۷ درصد مینی‌بوس‌ها، ۸۱ درصد موتورسیکلت‌ها، ۷۳ درصد اتوبوس‌های درون‌شهری، ۶۰ درصد کامیون‌ها، ۵۸ درصد تاکسی‌ها، ۴۴ درصد اتوبوس‌های برون‌شهری، ۲۷ درصد وانت‌ها و ۴ درصد سواری‌های کشور اسقاطی بوده که ۸۰ درصد این سواری‌ها هم غیراستاندارد هستند. با این حجم از وسایل نقلیه اسقاطی، طبیعی است هوای سالم نداشته باشیم. در هیچ جای جهان، شما چنین آماری نمی‌بینید. این آمار نشان از یک فاجعه برای هوای پاک کشور دارد.
این ناوگان فرسوده، حتی اگر بهترین بنزین‌های جهان را هم مصرف کند، باز هم آلودگی بالایی دارد. ۴ درصد سواری‌ها اسقاطی هستند، اما حداقل ۸۰ درصد خودروهای سواری از استاندارد لازم برخوردار نیستند. اینکه گفته می‌شود ۶۱ درصد ذرات معلق برای منابع متحرک و ۸۳ درصد گازهای آلاینده برای صنایع متحرک است، در واقع این خودروها نفس مردم ایران را بریده‌اند. متأسفانه صنعت خودرو لوس بار آمده و بازار را به‌شکل انحصاری در اختیار دارد. واردات خودرو ممنوع است و هر محصول با هر سطح استاندارد و کیفیتی تولید شود، بازار فروش دارد. جایگزینی هم به‌دلیل تحریم‌ها و محدودیت‌های ارزی وجود ندارد؛ به‌عنوان مثال ۸۱ درصد موتورسیکلت‌ها باید جایگزین شوند. یعنی از ۱۱ میلیون، میلیون و ۵۰۰ هزار موتورسیکلت فرسوده و اسقاطی هستند. از سوی دیگر، هر موتورسیکلت فرسوده کاربراتوری به اندازه ۸ خودرو سواری آلودگی ایجاد می‌کند. وقتی این میزان آلودگی موتورسیکلت مورد محاسبه قرار گیرد، عدد بزرگی می‌شود.
در ادامه این موضوع، باید به سخنان داریوش گل علیزاده، رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست، اشاره کرد که اواخر شهریور ماه سال گذشته عنوان کرد، تاکنون در کشور ۲۶ میلیون خودرو شماره گذاری شده که از این تعداد حدود ۷ میلیون خودرو به سن فرسودگی رسیده‌اند. همچنین ۱۲.۵ میلیون موتورسیکلت شماره گذاری شده که حدود ۱۰ میلیون از آنها فرسوده هستند و عموماً نیز کاربراتوری هستند. سن فرسودگی موتورسیکلت ۶ سال تعیین شده است و سن فرسودگی خودرو هم نیز متفاوت است. مثلاً سواری ۲۰ سال و عمومی ۱۰ سال در نظر گرفته شده است.
به گفته گل علیزاده، شرایط خودروهای ناوگان حمل و نقل عمومی وضعیت بغرنجی دارند زیرا بیش از ۸۶ درصد آنها به سن فرسودگی رسیده‌اند. این خودروها علاوه بر آلودگی بالاتر نسبت به خودروهای نو، سوخت بیشتری هم مصرف می‌کنند.
وی تاکید کرد، سهم خودروها به عنوان منابع متحرک در انتشار آلاینده‌ها از لحاظ ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون در تهران حدود ۶۰ درصد است. از این منابع متحرک، خودروهای دیزلی شامل اتوبوس، کامیون و مینی بوس، بیش از ۳۰ درصد از سهم منابع متحرک را به خودشان اختصاص می‌دهند. بر اساس آنالیزی که انجام شد، بیش از ۷۰ درصد ذرات معلقی که در هوا منتشر می‌شود از جنس دوده است. این نشان می‌دهد میزان گوگرد سوخت نفت و گاز بالا است. در هوا به ذرات معلق دوده تبدیل می‌شود که شاخص آلودگی در کلان‌شهرها را تشکیل می‌دهد.
با توجه به شرایط پیش رو، به نظر می‌رسد دولت باید راهکاری را در نظر بگیرد تا هر یک از ارگان‌ها دیگری را متهم به آلودگی و افزایش انتشار ذرات معلق در هوا نکنند. مهمترین راه می‌تواند توسعه انرژی‌های تجدید پذیر، سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در میادین گازی و بی نیازی از خوراک در فصل زمستان باشد. از این طریق، نیروگاه‌ها نیازی به استفاده از سوخت مایع پیدا نمی‌کنند. در کنار آن، خروج خودروهای فرسوده از حمل و نقل عمومی و جایگزینی خودروهای جدید، مهمترین راه برای برون رفت از این شرایط به شمار می‌آید. حال باید دید راهکار دولت برای برون رفت از این وضعیت چیست و توپ آلودگی هوا همچنان از زمینی به زمین دیگر پاسکاری می‌کند؟
منبع: خبرگزاری مهر
نوشته متهم اصلی آلودگی هوا مشخص شد اولین بار در پایگاه خبری و تحلیلی تامین یاران. پدیدار شد.
