بهار، فصل تجلی حیات و رویش است؛ هنگامه سر برآوردن گندم‌زارها، بالندگی یونجه‌زارها و آغاز جنبش کشت‌های بهاری. اما در همین ایام سرشار از امید و طراوت، آفت دیرینه‌ای با قدرتی فزاینده، بار دیگر رخ نمایانده و آرامش دشت‌های حاصلخیز را نشانه گرفته است: ملخ مراکشی. این آفت خزنده و مهاجم که گویی از دل صخره‌ها، مراتع و زمین‌های بایر سر برآورده، بی‌صدا اما مصمم، گام در مزارع سرسبز طارم می‌گذارد؛ همان پهنه‌ای که معیشت هزاران کشاورز به بار آن وابسته است.
ملخ مراکشی، با جثه ظاهراً نحیف خود، تهدیدی جدی برای امنیت غذایی، تولیدات کشاورزی و اکوسیستم طبیعی محسوب می‌شود. این آفت، با گرم شدن هوا و افزایش رطوبت در فصل بهار، از تخم‌های نهفته سر برآورده و با اشتهای سیری‌ناپذیر به سوی مزارع یورش می‌برد. اگر این مهاجم کوچک اما پرخطر به موقع شناسایی و کنترل نشود، قادر است در عرض چند روز، دسترنج یک ساله کشاورزان را به تلی از خاکستر بدل کند.
عملیات مقابله با این آفت از اواسط فروردین ماه در شهرستان طارم آغاز شده و تاکنون بیش از هشت هزار هکتار از اراضی کشاورزی و مراتع منطقه تحت پوشش پایش و سمپاشی قرار گرفته است. با این حال، پرسش اساسی این است که آیا این تلاش‌ها برای مهار این تهدید خزنده کافی خواهد بود؟ آفتی که ریشه در دل طبیعت دارد، برای کنترل موثر نیازمند یک بسیج همگانی، واکنش سریع و بهره‌گیری از دانش و تخصص است.
ملخ مراکشی؛ مهاجم همه‌چیزخوار:
مجید بلالی، مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان، در گفت‌وگو با خبرنگاران، ماهیت خطرناک این آفت را تشریح کرده و می‌گوید: «ملخ مراکشی یک آفت پلی‌فاژ است، به این معنا که تقریباً هیچ گیاه سبزی از گزند حملات آن در امان نیست. از انواع علوفه دامی گرفته تا مزارع گندم و جو، از باغات میوه و تاکستان‌ها گرفته تا سبزیجات و حتی بوته‌ها و درختچه‌های کوچک، همگی هدف این آفت مهاجم قرار می‌گیرند.»
وی با اشاره به خاستگاه این آفت می‌افزاید: «این ملخ‌ها از دل مراتع کوهستانی و مناطق حاشیه‌ای و بایر بیرون می‌آیند و با افزایش تدریجی دما، به سمت مزارع کشاورزی حرکت می‌کنند. سرعت رشد و میزان تکثیر آن‌ها به شدت تحت تاثیر شرایط اقلیمی و میزان بارندگی‌ها قرار دارد. بر اساس پیش‌بینی‌های هواشناسی، اگر رطوبت هوا در فصل بهار امسال بالا بماند، باید منتظر افزایش جمعیت این آفت و در نتیجه، خسارات سنگین‌تری به مزارع باشیم.»
بلالی در خصوص راهکارهای مقابله با این آفت می‌گوید: «مبارزه با ملخ مراکشی از طریق شناسایی دقیق کانون‌های آلودگی، انجام عملیات تخم‌کِشی در مراحل اولیه و سپس اجرای عملیات کانون‌کوبی با استفاده از سموم مناسب انجام می‌شود. تجربیات سال‌های گذشته نشان داده است که اگر پایش مزارع به صورت به‌موقع و دقیق انجام شود، می‌توان میزان خسارات ناشی از این آفت را به حداقل رساند.»
نگاه کشاورزان طارمی:
سعید احمدی، کشاورز ۵۷ ساله اهل طارم، با اشاره به تجربیات تلخ خود در مواجهه با این آفت می‌گوید: «این ملخ‌ها وقتی به مزارع حمله می‌کنند، هیچ چیز سبزی را باقی نمی‌گذارند؛ از ساقه‌های نازک گندم گرفته تا علف‌های هرز. با توجه به بارندگی‌های خوب اوایل فروردین امسال، ما از همان ابتدا احتمال بروز این مشکل را می‌دادیم. قیمت سم بالاست، اما اگر سمپاشی نکنیم، تمام زحمات یک ساله‌مان بر باد خواهد رفت.»
گندم و امنیت غذایی؛ خط مقدم مبارزه با آفات:
گندم به عنوان غذای اصلی بخش عمده‌ای از جمعیت ایران، یک محصول استراتژیک و حیاتی برای حفظ امنیت غذایی کشور محسوب می‌شود. کاهش تولید یا افت کیفیت این محصول اساسی، به طور مستقیم بر معیشت مردم تاثیر گذاشته و می‌تواند کشور را در تامین این کالای اساسی به واردات وابسته کند. این وابستگی، علاوه بر خروج ارز از کشور، استقلال اقتصادی را نیز به خطر می‌اندازد. استان زنجان به عنوان یکی از مناطق مهم تولید گندم در کشور، نقش بسزایی در تامین نان مردم دارد و سلامت مزارع آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این میان، آفات مختلفی همچون سن گندم، خردل مومی و ملخ مراکشی، همواره تهدیدی جدی برای مزارع گندم این منطقه به شمار می‌روند.
سن گندم با تغذیه از شیره دانه‌های گندم، باعث پوکی و افت کیفیت آرد شده و حتی آلودگی اندک آن نیز محصول را غیرقابل مصرف می‌کند. خردل مومی به عنوان یک علف هرز مهاجم، با جذب آب و مواد مغذی خاک، رشد گندم را مختل کرده و عملکرد نهایی را کاهش می‌دهد. ملخ مراکشی نیز، همانطور که اشاره شد، یک آفت بسیار پرخور و مهاجم است که در صورت طغیان، می‌تواند در عرض چند روز مزارع وسیعی از گندم را به طور کامل نابود کند. عدم مبارزه موثر با این آفات، نه تنها کشاورزان را با زیان‌های اقتصادی سنگین مواجه می‌کند، بلکه امنیت غذایی کشور را نیز به خطر می‌اندازد.
مبارزه با آفات کشاورزی، تنها وظیفه کشاورزان نیست، بلکه یک اقدام ملی در راستای حفظ استقلال، کاهش وابستگی به واردات و تامین غذای سالم برای مردم است. بی‌توجهی به این امر حیاتی، می‌تواند تهدیدی مستقیم برای سفره مردم و ثبات اجتماعی کشور به شمار رود.
تشدید نظارت‌ها و لزوم همکاری همگانی:
سعید رضاپور، کارشناس جهاد کشاورزی، با اشاره به اقدامات انجام شده برای مقابله با این تهدید می‌گوید: «از ابتدای اردیبهشت ماه، بازدیدها و پایش‌های مستمر از مزارع کشاورزی در سطح استان تشدید شده است. عملیات مبارزه با ملخ و سن گندم بر اساس دستورالعمل‌های فنی در حال انجام است و کشاورزان نیز باید مستندات مربوط به خسارات احتمالی را برای دریافت حمایت‌های مالی در سامانه‌های مربوطه ثبت کنند.»
سعید ناصروفایی، کارشناس منابع طبیعی نیز بر اهمیت اقدامات پیشگیرانه تاکید کرده و می‌گوید: «با توجه به شرایط جوی متغیر، تداوم محلول‌پاشی با کودهای مکمل برای تقویت بنیه گیاهان ضروری است. همچنین، پایش دقیق علف‌های هرز و ثبت اطلاعات مربوط به کشت‌های دیم در سامانه مربوطه از اهمیت بسزایی برخوردار است.»
مسیح‌الله محمدی، مدیر زراعت جهاد کشاورزی استان زنجان نیز در همین زمینه اظهار داشت: «توصیه‌های لازم به کارشناسان پهنه ارائه شده و آن‌ها به طور فعال در حال رصد و پایش مزارع هستند. بازدیدهای تصادفی و روزانه تیم‌های کارشناسی استانی، دقت پایش‌ها را افزایش داده است. تمامی کارشناسان موظفند اطلاعات دقیق اقلیمی و تولیدی مزارع را در اختیار داشته باشند تا بتوانیم به موقع از بروز خسارات جلوگیری کنیم.»
تهاجم ملخ مراکشی در سال جاری زودتر از موعد معمول آغاز شده و همچنان ادامه دارد. با وجود هشدارهای به موقع و عملیات گسترده سمپاشی، همچنان خطر در کمین مزارع سرسبز طارم است. کشاورزان، کارشناسان، ناظران و تصمیم‌گیران باید با هماهنگی کامل، از سبزترین امیدهای بهار محافظت کنند؛ چرا که این بار، دشمن کوچک اما بی‌رحم است و تنها راه پیروزی در این نبرد خاموش، اقدام جمعی، هوشمندانه و به‌موقع خواهد بود.