براساس گزارش ها، تراز تجاری کشور 7 میلیارد دلار در منفی قرار گرفته است. این موضوع سوالات زیادی را در مورد دلایل این اتفاق و راهکارهای کنترل آن به وجود آورده است.
محمد رضوانی‌فر، رئیس کل گمرک کشور، در جلسه اخیر اتاق بازرگانی تهران، از مقایسه صادرات و واردات کشور از ابتدای سال جاری تا ۲۰ مهرماه خبر داد که تراز تجاری بدون احتساب نفت 7 میلیارد دلار منفی است. این موضوع نیازمند بررسی جدی برای یافتن دلایل این اتفاق و ارائه راهکارهای عملی برای حل این چالش است.
آمارهای منتشر شده نشان می دهد که صادرات کشور از ابتدای سال جاری تا ۲۰ مهرماه 30 میلیارد دلار به وزن ۸۱ میلیون تن بوده است. این ارقام رشد 7 درصدی از نظر وزنی و 10 درصدی از نظر ارزشی را نشان می دهند.
در همین مدت، واردات ایران به ۲۰ میلیون تن رسیده است. ارزش این واردات حدود 37 میلیارد دلار بوده که نسبت به سال گذشته 8 درصد افزایش داشته است.
با توجه به مقایسه ارزش صادرات و واردات کشور، از ابتدای سال جاری تا ۲۰ مهرماه، تراز تجاری 7 میلیارد دلار منفی بوده است.
یکی از مهمترین دلایل منفی بودن تراز تجاری کشور ، وجود چند نرخی بودن ارز و تمایل واردکنندگان برای دریافت ارز بیشتر است. در شرایطی که دولت سیاست هایی مانند نزدیک کردن نرخ ارز نیمایی به بازار آزاد را دنبال می کند، عواملی همچون تحریم های بین المللی و اقدامات اسرائیل باعث ایجاد نوسانات در بازار دلار شده است. این موضوع هزینه های واردات را افزایش می دهد. از طرف دیگر، صادرکنندگان به دلیل مشکلاتی مانند برگشت ارز و رفع تعهدات ارزی، تمایل دارند که ارز حاصل از صادرات را کمتر از واقعیت اظهار کنند. این مشکل به دلیل زیرساخت های ناکارآمد و پیچیدگی های موجود در فرایند صادرات و واردات ایجاد شده است.
این شرایط به دلیل زیرساخت ناکارآمد، دونرحی بودن ارز، سختی صادرات و واردات محور بودن تجارت شبه دولتی که رانت خیز هم است، مشکلاتی را ایجاد کرده است.
عدم صادرات محور بودن و انتشار آمارهای غیرواقعی، به تدریج کشور را به سمت تحلیل رفتن سوق می دهد.
گرچه در حال حاضر، بحث وابستگی کمتر به واردات در دستور کار قرار دارد، اما واقعیت آن است که غالب کالاهای صادراتی از پیچیدگی کمتری برخوردارند و از نظر ارزآوری توانایی چندانی ندارند.
کاهش اختلاف قیمت بین ارز نیمایی و ارز بازار آزاد می تواند بسیاری از مشکلات را حل کند، اما شرایط کنونی ممکن است تجارت را به سمت واردات هدایت کند، زیرا ارز برای واردکنندگان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
برخی از خودروسازان برای جلوگیری از انتظار طولانی در صف ارز، به صادرات کالاهایی نظیر پسته و خرما روی آورده‌اند. این حرکت بیشتر به آسیب رساندن به بازار منجر می شود تا خلق ارزش افزوده.
در صنعت لوازم خانگی نیز مشکلات وجود دارد. مدیران یکی از شرکت های فعال در این حوزه به دلیل مسائل نظیر پولشویی و اختلاس ها تحت نظر نهادهای امنیتی هستند.
مشکل اصلی، عدم رگولاتوری صحیح در حوزه ارزی است. نقش برخی مسئولان دولتی که پس از پایان فعالیت خود به سمت واردات می روند، نیز قابل توجه است. سود مضاعف غیرعملیاتی روی ارز در اقتصاد کشور، علت این رفتار است.
دولت تمام تلاش خود را به کار گرفته است، اما شرایط مساعد نیست. چراکه بحث فشارهای خارجی و هم فشارهای داخلی وجود دارد. از طرفی بحث سرمایه گذاری خارجی هم مطرح است که به دلیل تحریم ها و شرایط منطقه و جنگ و… نرخ آن بسیار پایین است. در واقع هم نرخ سرمایه گذاری خارجی و هم نرخ تشدید سرمایه در داخل پایین است. این نرخ ها در سال های آینده تأثیر خود را خواهد گذاشت.
دولت باید به شعار خود یعنی آشتی با دنیا عمل کند و در این راستا گام بردارد تا ایران از لیست سیاه خارج شود. در واقع باید پایه های اولیه بنا شود تا این مشکلات رفع شود.
تراز تجاری کشور از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بنابراین دولت باید با اصلاح ساختارها، تلاش برای کاهش جرائم در این زمینه و عملی کردن وعده آشتی با دنیا که به‌عنوان وعده انتخاباتی دولت چهاردهم مطرح شده بود، در جهت افزایش تراز تجاری کشور گام بردارد.
