با افزایش بی‌رویه مصرف انرژی در بخش خانگی و سهم قابل توجه آن در سبد انرژی کشور، تدوین استانداردهای دقیق‌تر برای مصرف بهینه در ساختمان‌های نوساز به یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر تبدیل شده است. در همین راستا، ویرایش جدید مبحث نوزدهم مقررات ملی ساختمان، با هدف ایجاد تحول تدریجی در صنعت ساخت‌وساز، اقدام به تعریف طبقه‌بندی مصرف انرژی برای ساختمان‌ها کرده است. این طبقه‌بندی، به عنوان یک برنامه راهبردی ده ساله، مسیر حرکت ساخت‌وساز کشور را به سوی تحقق رویای “ساختمان‌های با انرژی صفر” ترسیم می‌کند.
مهندس علیرضا شیرانی، دانش‌آموخته مهندسی برق از دانشگاه صنعتی شریف و عضو کمیته تخصصی مبحث نوزدهم مقررات ملی ساختمان، در تشریح رویکردهای ویرایش جدید این مبحث، با تاکید بر توجه همزمان به طراحی و بهره‌برداری از انرژی در ساختمان‌ها، اظهار داشت: “در ویرایش جدید مبحث نوزدهم، تلاش شده است تا استانداردهای مصرف انرژی با در نظر گرفتن اقلیم‌های گوناگون کشور، به صورت دقیق‌تری تعریف شود. علاوه بر این، با توجه به تغییر الگوهای مصرف و گسترش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، نحوه تامین و مصرف انرژی در ساختمان‌های نوین نیز مورد توجه ویژه قرار گرفته است.”
وی افزود: “هدف این است که ساختمان‌های آینده، ضمن بهره‌گیری از فناوری‌های نوین و کارآمد، قادر به تامین بخشی از انرژی مصرفی خود در داخل ساختمان باشند. همچنین، با پیش‌بینی افزایش استفاده از خودروهای برقی در آینده، زیرساخت‌های لازم برای شارژ این خودروها نیز در طراحی ساختمان‌های جدید مد نظر قرار گرفته است.” این رویکرد جامع، ساختمان‌ها را نه تنها مصرف‌کننده صرف انرژی، بلکه به عنوان بخشی فعال در اکوسیستم انرژی آینده تعریف می‌کند.
شیرانی با اشاره به اهمیت بخش خانگی در مصرف انرژی کشور خاطرنشان کرد: “نکته قابل توجه این است که حدود 35 درصد از کل انرژی کشور در بخش خانوارها مصرف می‌شود که رقم بسیار بزرگی است. عمده این مصرف مربوط به سیستم‌های سرمایشی و گرمایشی و روشنایی ساختمان‌ها است. بنابراین، بهینه‌سازی مصرف انرژی در این بخش، تاثیر قابل توجهی بر کاهش مصرف کلی انرژی کشور خواهد داشت.”
عضو کمیته تخصصی مبحث نوزدهم مقررات ملی ساختمان، با تاکید بر نقش مصالح ساختمانی در کاهش تلفات انرژی، اضافه کرد: “در این مبحث، بهینه سازی مصرف انرژی در تولید مصالح ساختمانی نظیر سیمان و گچ، پوشش‌ها و رنگ‌ها، شیشه‌ها و سایر اجزا نیز مورد توجه قرار گرفته است تا با کاهش تلفات انرژی در ساخت و ساز، زمینه برای مدیریت بهینه مصرف در داخل ساختمان‌ها فراهم شود.”
شیرانی همچنین به اهمیت بهینه‌سازی سیستم‌های تاسیساتی ساختمان اشاره کرد و یادآور شد: “در این سند، راهکارهایی برای ارتقای کارایی موتورخانه‌ها و سیستم‌های حرارتی و برودتی ارائه شده است تا بتوان از سیستم‌های با راندمان بالا و مصرف انرژی پایین در ساختمان‌ها استفاده کرد.”
رده‌بندی انرژی؛ گام‌های تدریجی به سوی ساختمان‌های با انرژی صفر:
وی در خصوص سیستم رده‌بندی انرژی پیش‌بینی شده در ویرایش جدید مبحث نوزدهم مقررات ساختمان، با تاکید بر یک فرآیند ده ساله برای دستیابی به اهداف نهایی، تصریح کرد: “در گام نخست، رده انرژی D برای ساختمان‌ها تعریف شده است و انتظار می‌رود که در چهار سال ابتدایی اجرای این مقررات، ساخت‌وساز کشور به سمت تحقق این رده حرکت کند.”
به گفته وی، ویرایش جدید مبحث نوزدهم دارای یک پیوست است که میزان مجاز مصرف انرژی به ازای هر متر مربع در سال را برای اقلیم‌های مختلف کشور به صورت دقیق مشخص کرده است. این امر، امکان طراحی ساختمان‌های متناسب با شرایط آب و هوایی هر منطقه و بهینه‌سازی مصرف انرژی را فراهم می‌سازد.
شیرانی تاکید کرد: “با نهادینه شدن این رده‌بندی انرژی در فاز دوم، استانداردهای سختگیرانه‌تری اعمال خواهد شد و در نهایت، در یک فرآیند ده ساله، به سمت ساخت ساختمان‌هایی با انرژی صفر حرکت خواهیم کرد.” این رویکرد تدریجی، امکان انطباق صنعت ساخت‌وساز با استانداردهای جدید و توسعه فناوری‌های مورد نیاز را فراهم می‌سازد.
این فعال حوزه انرژی در پاسخ به سوالی درباره راهکارهای ویرایش جدید در زمینه ایجاد ساختمان‌های با انرژی صفر توضیح داد: “از آنجایی که فناوری‌ها در حوزه انرژی به سرعت در حال رشد و توسعه هستند، در ویرایش جدید مبحث نوزدهم، بیشتر بر تعیین مسیر کلی و ارائه چارچوب‌های لازم تمرکز شده است. در این فرآیند، اجازه داده می‌شود که همزمان با توسعه فناوری‌های نوین، متناسب با نیاز و امکانات موجود، از این فناوری‌ها در ساختمان‌ها به منظور کاهش هرچه بیشتر مصرف انرژی استفاده شود.”
وی فناوری‌های نوینی چون سامانه‌های پایش و کنترل هوشمند انرژی، هوش مصنوعی و دوقلوی دیجیتال را به عنوان نمونه‌هایی از این راهکارها نام برد و گفت: “فناوری دوقلوی دیجیتال، امکان شبیه‌سازی عملکرد ساختمان در طول زمان بهره‌برداری را فراهم می‌کند. متاسفانه، بسیاری از ساختمان‌ها در زمان طراحی، از نظر مصرف انرژی در شرایط مطلوبی قرار دارند، اما در عمل و در طول زمان بهره‌برداری، عملکرد آن‌ها متفاوت می‌شود. ایجاد دوقلوی دیجیتال این امکان را می‌دهد که بتوان در زمان بهره‌برداری، امکان اصلاح و بهینه‌سازی مصرف انرژی را برای کاربران فراهم کرد.”
رویکرد مبحث نوزدهم در خصوص تاسیسات فعلی:
شیرانی در خصوص تجهیزات و تاسیسات موجود در ساختمان‌ها نیز گفت: “در ویرایش جدید مبحث نوزدهم، میزان قابل قبول مصرف انرژی برای تمامی تجهیزات مورد استفاده در ساختمان‌ها ذکر شده است. با این حال، هیچ گونه تمرکزی بر برند خاصی وجود ندارد و طراحان می‌توانند از برندهای مختلف استفاده کنند، اما ملزم به رعایت الگوی مصرف انرژی تعیین شده خواهند بود.” این رویکرد، ضمن ایجاد رقابت در بازار، امکان انتخاب بهترین و کارآمدترین تجهیزات را برای طراحان فراهم می‌سازد.
وی با تاکید مجدد بر ماهیت ده ساله این برنامه تحولی گفت: “این سند به صورت یک برنامه ده ساله طراحی شده است. در فاز اول، هدف دستیابی به رده انرژی D است، در فاز دوم به سمت مصرف انرژی C حرکت خواهیم کرد و در دو سال پایانی این برنامه، هدف نهایی دستیابی به رده انرژی A خواهد بود.” این گام‌های تدریجی، امکان ایجاد تغییرات پایدار در صنعت ساخت‌وساز را فراهم می‌کند.
عضو کمیته تخصصی مبحث نوزدهم مقررات ملی ساختمان در خصوص ضمانت اجرایی این سند اظهار کرد: “این مبحث پس از ابلاغ رسمی، لازم‌الاجرا خواهد شد. تمامی مراحل تصویب آن طی شده و ابلاغ آن بر عهده وزارت راه و شهرسازی خواهد بود.” این امر، اهمیت و الزام قانونی اجرای این استانداردها را نشان می‌دهد.
شیرانی در پایان خاطرنشان کرد: “ویرایش جدید مبحث نوزدهم، یک کار ارزشمند و زیربنایی برای ارتقای بهره‌وری انرژی در ساختمان‌های کشور است که با تلاش و همکاری متخصصان به ثمر رسیده است. امیدواریم با همکاری تمامی واحدهای زیرمجموعه سازمان نظام مهندسی، شهرداری‌ها و وزارت راه و شهرسازی، این استانداردها که با زحمات فراوان عملیاتی شده‌اند، به طور کامل محقق شوند و شاهد تحولی اساسی در صنعت ساخت‌وساز کشور به سوی ساختمان‌های پایدار و کم‌مصرف باشیم.” این تحول، نه تنها به نفع اقتصاد کشور خواهد بود، بلکه نقش مهمی در حفظ محیط زیست و کاهش آلودگی هوا نیز ایفا خواهد کرد.