مشکلات پرستاران در ایران، از جمله کمبود نیروی انسانی، قراردادهای موقت و ناپایدار، شیفت های کاری طولانی، حقوق ناچیز و نابرابری مزدی، پرداخت های نامشخص و عدم اجرای کامل قوانین، مشکلاتی است که سالهاست گریبانگیر این قشر زحمتکش شده است.
این مشکلات، نیاز به توجه جدی از سوی دولت را به مطالبات پرستاران نشان می دهد.
در حال حاضر، بیش از ۲۰۰ دانشکده پرستاری در کشور وجود دارد و حدود ۲۵۰ هزار پرستار از دانشجویی تا بازنشستگی در حال ارائه خدمات به مردم هستند. پرستاران در شرایط دشوار، مانند بحران کرونا، آلودگی هوا و حتی در تعطیلات، با جان و دل و بدون هیچ وقفه ای به وظایف خود عمل می کنند. آنها قلب نظام سلامت کشور هستند.
با توجه به استانداردهای کشور، به ازای هر تخت بیمارستانی، ۲.۵ نفر از گروه پرستاری شامل بهیاران، فوریت‌های پزشکی، کارشناسان هوشبری، اتاق عمل و پرستاران، باید به طور مداوم در حال خدمت باشند. اما در عمل، این عدد به ۰.۹ نفر به ازای هر تخت کاهش یافته است. این نشان دهنده کمبود شدید نیروی انسانی در مراکز درمانی و فشار کاری مضاعف بر دوش پرستاران فعال است. سازمان نظام پرستاری از کمبود حدود ۱۰۰ هزار پرستار در کشور خبر می دهد.
برخی از قوانین به منظور تسهیل شرایط کاری پرستاران در سال های گذشته به تصویب رسیده است. اما با وجود گذشت زمان، اجرای کامل این قوانین هنوز محقق نشده است. یکی از این قوانین، قانون ارتقاء بهره‌وری مصوب سال ۱۳۶۸ است که طبق آن، پرستاران می توانند با ۲۰ سال سابقه کار در بخش خصوصی و ۲۵ سال سابقه کار در بخش دولتی با دریافت ۳۰ روز حقوق بازنشسته شوند. متاسفانه، اجرای کامل این قانون با مشکلات روبرو بوده است.
رئیس کل سازمان نظام پرستاری با اشاره به قانون ارتقاء بهره‌وری، کاهش ساعت کاری و بازنشستگی در قالب مشاغل سخت و زیان آور را جزو مزایای این قانون مطرح کرده است. در حالی که کاهش ساعت کاری در بخش دولتی به طور نسبی اجرا می شود، اما در بخش خصوصی شاهد اجرای کامل آن نیستیم.
طبق این قانون، پرستاری جزو مشاغل سخت و زیان‌آور به حساب می آید و پرستاران می توانند با ۲۰ سال سابقه کار در بخش خصوصی بازنشسته شوند. در حالی که پرستاران بخش دولتی با ۲۵ سال سابقه کار می توانند بازنشسته شوند. اما به دلیل کمبود نیرو، این قانون در بخش دولتی به طور کامل اجرا نمی شود.
قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری نیز در سال ۸۶ به تصویب رسید، اما اجرای این قانون ۱۵ سال زمان برد. این قانون در سال ۱۴۰۱ اجرا شد. بر اساس این قانون، حدود ۷۰۰ خدمت توسط پرستاران ارائه می شود و ارزش این خدمات باید در کتاب ارزش های نسبی خدمات ثبت شود و مبنای پرداخت آن تعیین شود.
متاسفانه، نرخ تعرفه های پرستاری قابل قبول نیست و طبق اعلام وزارت بهداشت، حدود ۶ میلیون تومان است. در حال حاضر که در فصل بودجه قرار داریم، تعرفه های پرستاری و پزشکی مورد توجه قرار گرفته است.
عبادی، معاون پرستاری وزارت بهداشت، اعلام کرده است که تعرفه های پرستاری سال آینده بر اساس نرخ تورم لحاظ می شود. اما پرستاران با فرمول مدنظر شورای عالی بیمه برای تعیین تعرفه ها موافق نیستند.
سازمان نظام پرستاری تقاضا دارد که تعرفه های پرستاری در یک یا دو سال آینده به طور ویژه در کانون توجه قرار گیرد تا با افزایش تعرفه ها، جذابیت های بیشتر برای ماندگاری پرستاران ایجاد شود.
کمبود نیروی انسانی سالهاست از مطالبات اساسی و مزمن در حوزه پرستاری است. سازمان نظام پرستاری در دوره های مختلف همواره تاکید داشته است که کمبود ۱۰۰ هزار نیروی پرستار در کشور سبب شده است که پرستاران به پدیده اضافه کاری اجباری گرفتار شوند. این اضافه کاری ها برای جبران کمبود نیرو و ارائه خدمات مراقبتی به بیماران انجام می شود.
رئیس کل سازمان نظام پرستاری معتقد است که کمبود ۱۰۰ هزار نیروی انسانی در بخش پرستاری، فشار کاری مضاعف بر دوش پرستاران را به وجود آورده است. این موضوع فقط پرستاران را درگیر نمی کند و بر کیفیت خدمات درمانی و سلامتی مردم نیز تاثیر منفی دارد.
روند کاهش پرستاران در سال های گذشته، نسبت پرستار به تخت را به مرز ۱.۱ رسانده است و در حال حاضر این نسبت به یک یا ۰.۹ رسیده است. سازمان نظام پرستاری معتقد است که ” کمبود پرستار ” مشکل صنفی نیست، بلکه مشکل نظام سلامت است و بزرگترین مشکل آن هم به حساب می آید.
در برخی کشورها، اضافه کاری در نظام سلامت ممنوع اعلام شده است. هدف از ممنوع اعلام کردن اضافه کاری این است که افراد شاغل در نظام سلامت از فرصت زمان کافی برای استراحت کردن برخوردار باشند تا خدمات را به خوبی ارائه دهند. در حالی که پرستاران به دلیل کمبود نیرو مجبور به اضافه کاری های اجباری هستند. البته گفته می شود که کمبود نیروی بهداشتی و درمانی و از جمله پرستاری، معضلی جهانی است و تنها مختص ایران نیست.
پرداخت های دیرهنگام و مطالبات چندین ماهه از دیگر مشکلات پرستاران بود. متوسط میزان معوقات کارانه پرستاران حدود ۷ ماه است. یعنی دانشگاه های علوم پزشکی کشور به طور متوسط تا پایان فروردین ماه نسبت به پرداخت معوقات کارانه پرستاران اقدام کرده اند. همچنین متاسفانه برخی دانشگاه های علوم پزشکی وضعیت مناسبی برای پرداخت کارانه ندارند و مطالبات پرستاران در این دانشگاه ها به بیش از ۱۳ ماه می رسد. بررسی ها نیز بیانگر این است که متوسط مطالبات پرستاران در ارتباط با اضافه کاری حدود ۲ تا ۳ ماه است که البته طلب ۲ تا ۳ ماهه پرستاران در حوزه اضافه کاری می تواند طبیعی قلمداد شود؛ چرا که محاسبه اضافه کاری پرستاران به زمان نیاز دارد.
دکتر محمدرضا ظفرقندی در طی مدت حضور اش در وزارت بهداشت چندین مرتبه اعلام کرده است که از زمانی که وارد دولت شدیم، پیگیر مطالبات پرستاران بودیم و چندین بار در جلسه هیات دولت این بحث را با رئیس جمهور مطرح کردیم و ایشان نیز به مبادی ذیربط برای انجام سریع تر مطالبات تاکید کرد.
وزیر بهداشت با بیان اینکه مبالغ قبل توجهی در دو مرحله ( مرحله اول ۷ همت و مرحله دوم ۲.۵ همت ) برای پرداخت مطالبات معوقه پرستاران پرداخت شد، گفته است: بسیاری از پرداخت های پرستاران ۸ تا ۹ ماه عقب مانده و به تاخیر افتاده بود، اما توانستیم معوقات را پرداخت کنیم و به طور متوسط آن را به اوایل سال ۱۴۰۳ رساندیم؛ یعنی از مهرماه ۱۴۰۲ این مطالبات اصلاح شده و زمان پرداختی به دانشگاه های علوم پزشکی به خرداد هم رسیده است.
ظفرقندی با یادآوری اینکه در مورد اصلاح فرمول و میزان اضافه کاری پرستاران جلسات فراوانی را با سازمان های اداری و استخدامی و برنامه و بودجه برگزار کردیم، نیز گفته است: در این رابطه نتایج مثبتی حاصل شده و مبلغ اضافه کاری بزودی ابلاغ خواهد شد؛ با پیگیری های فراوان توانستیم میزان اضافه کاری پرستاران را طی فرمولی اصلاح کنیم و به میزان قابل توجهی افزایش دهیم.
پرستاری در فهرست مشاغل سخت قرار دارد و این در حالی است که به اذعان مسوولان سازمان نظام پرستاری دریافتی پرستاران در کشور نزدیک به حداقل دستمزد است و به دلیل کمبود نیرو، آنها با فشار و استرس کاری زیاد و شیفت های طولانی مواجه هستند؛ موضوعی که شرایط کاری را برایشان سخت کرده است. در چنین شرایطی، سالهاست مطالبات جامعه پرستاری بویژه اجرای صحیح قوانین حوزه پرستاری بارها و بارها و با صدای بلند اعلام شده است و بی تردید بی توجهی به این مطالبات در شرایط سخت کاری، یا اجرای نیم بند و محاسبات مبهم در اعمال قوانین مرتبط، نتیجه ای جز بی اعتمادی این جامعه ۲۵۰ هزار نفره نخواهد داشت؛ به طوری که به اذعان نجاتیان _ رییس سازمان نظام پرستاری حدود ۱۵۰۰ نفر از شغل پرستاری در سال گذشته خارج شده اند و این آمار وزارت بهداشت در ارتباط با پرستاران بخش دولتی است و شامل حال پرستاران بخش خصوصی و دانش آموختگان این رشته که وارد چرخه خدمت نشده اند، نمی شود. در مجموع شرایط شغلی پرستاری به نحوی است که بسیاری از دانش آموختگان رشته پرستاری ترجیح می دهند پس از گذراندن طرح وارد این شغل نشوند.
اکنون نیز با ورود دولت چهاردهم به مشکلات مزمن پرستاران و از جمله شخص رییس جمهور به عنوان فردی آشنا به مسایل نظام سلامت و انجام اقداماتی در این زمینه، بارقه امیدی را برای رفع دردهای تاریخی حوزه پرستاری کشور ایجاد کرده است و در مورد مطالبات پرستاران و رفع دغدغه های آنها طی مدت فعالیت دولت جدید اتفاقات خوبی افتاده و امید است که با توجه به عزم دولت و وزارت بهداشت، در روز پرستار امسال خبرهای خوشی بویژه در حوزه پرداخت های پرستاری، اعداد و ارقام اضافه کاری ها، مجوزهای استخدامی و اجرای قوانین بر زمین مانده و … را شاهد باشیم.
