کشور ایران طی سالیان اخیر با چالشهای فزایندهای در زمینه منابع آبی مواجه شده است که خشکسالیهای متوالی، وخامت این شرایط را دوچندان کرده است. مسئولان حوزه آب با ارائه آمارهای نگرانکننده، از وضعیت بحرانی سدها و کاهش شدید بارشها خبر میدهند و در این میان، بحث بر سر راهکارهای مواجهه با این بحران، از جمله جیرهبندی آب یا مدیریت مصرف، به اوج خود رسیده است. کارشناسان بر لزوم اتخاذ رویکردهای جامع و بلندمدت در مدیریت منابع آبی تأکید دارند تا از پیامدهای زیانبار کمآبی جلوگیری شود.
خشکسالی بیسابقه و سقوط آزاد ذخایر آب در کشور
ایران برای اولین بار در شصت سال گذشته، پنج سال متوالی خشکسالی را تجربه کرده است که این پدیده تأثیرات عمیقی بر منابع آبی و به تبع آن زندگی روزمره شهروندان گذاشته است. آمارهای رسمی نشان میدهند که از ابتدای سال آبی جاری (مهرماه ۱۴۰۴)، میزان بارشها به شدت کاهش یافته است. در حالی که سال گذشته در همین دوره ۴۸ میلیمتر بارندگی ثبت شده بود، امسال این رقم به ۱.۹ میلیمتر رسیده است. این میزان بارش، نه تنها ۹۶ درصد کمتر از سال گذشته است، بلکه ۹۷.۵ درصد نسبت به میانگین بلندمدت ۷۵ میلیمتری نیز کاهش نشان میدهد.
عیسی بزرگزاده، سخنگوی صنعت آب کشور، با تأکید بر وخامت اوضاع، اعلام کرد که ورودی به مخازن سدها از ابتدای سال آبی جاری، تنها ۲ میلیارد و ۳۸۰ میلیون متر مکعب بوده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته، ۴۰ درصد کاهش را نشان میدهد. در مجموع، حجم مخازن سدها در سال جاری به ۱۶ میلیارد و ۶۰۰ میلیون متر مکعب رسیده که ۲۷ درصد نسبت به سال قبل افت کرده است. این ارقام، پرشدگی کل سدهای کشور را در حدود ۳۲ درصد قرار میدهد که بیانگر یک وضعیت بسیار نگرانکننده در حوزه مدیریت آب و مواجهه با کمآبی است.
تهران در آستانه بحران آب؛ سدهای پایتخت با تنها ۹ درصد پرشدگی
وضعیت منابع آبی پایتخت به مراتب بحرانیتر گزارش شده است. در حالی که میانگین پرشدگی سدهای کشور ۳۲ درصد است، این رقم برای سدهای تهران به تنها ۹ درصد کاهش یافته است که بخش قابل توجهی از آن نیز به دلیل رسوبگذاری است. معاون شرکت آب منطقهای تهران، آقای حبیبی، اظهار داشته که در پنج سال خشکسالی اخیر، همواره خروجی از منابع تأمین آب بیش از ورودی آن بوده که منجر به کاهش چشمگیر ذخیره آب در استان تهران شده است. ذخیره آب تهران در حال حاضر به ۱۷۰ میلیون متر مکعب رسیده است، در حالی که این میزان در مدت مشابه سال گذشته ۳۸۰ میلیون متر مکعب و در بلندمدت ۵۰۹ میلیون متر مکعب بوده است؛ به این معنی که ذخیره کنونی، تقریباً یک سوم میانگین بلندمدت است. پیشبینیهای بدبینانه در مورد کمبارشی در تهران محقق شده و حتی بارشهای ضعیف آذرماه نیز نتوانستهاند به تشکیل رواناب و افزایش ذخیره آب سدها منجر شوند.
جیرهبندی آب یا مدیریت فشار: کدام راهکار برای مقابله با کمآبی؟
در مواجهه با این وضعیت بحرانی کمآبی، بحث اجرای جیرهبندی آب به میان آمده است. با این حال، مسئولان حوزه آب کشور صراحتاً اعلام کردهاند که جیرهبندی آب در دستور کار قرار ندارد. بزرگزاده تأکید میکند که جیرهبندی آب به معنای قطع ناخواسته آب است که به نفع شبکه آب، تأمین آب و شهروندان نیست. راهکار اصلی و ترجیحی در مدیریت آب، اعمال «مدیریت مصرف» از طریق «مدیریت فشار حداکثری» است.
این رویکرد، به جای قطع کامل و برنامهریزی شده آب، بر کاهش فشار شبکه در ساعات اوج مصرف تمرکز دارد تا میزان هدررفت و مصرف کلی کاهش یابد. علاوه بر این، راهکارهای پیشگیرانه زیر نیز برای مدیریت مصرف آب و جلوگیری از جیرهبندی آب پیشنهاد شده است:
فرهنگسازی و آموزش: افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت صرفهجویی در مصرف آب و ارائه راهکارهای عملی.
نصب کاهندهها: ترویج و تسهیل استفاده از تجهیزات کاهنده مصرف آب در منازل و اماکن عمومی.
مشارکت مردمی: تشویق شهروندان به ایفای نقش فعال در کاهش مصرف آب، از طریق رفتارهایی مانند بستن شیر آب هنگام شستشو.
مقامات معتقدند که این روشها به مراتب کارآمدتر و مطلوبتر از قطع ناگهانی آب در زمان نیاز هستند و میتوانند به مدیریت آب در شرایط سخت کنونی کمک کنند.
فراتر از مدیریت اضطراری: راهبردهای پایدار برای مقابله با چالش کمآبی
با وجود پیشبینیهایی مبنی بر احتمال نرمال بودن بارشهای زمستان، کارشناسان هشدار میدهند که یک زمستان عادی قادر به جبران کمبارشیهای انباشتهشده در پنج سال گذشته نخواهد بود. به همین دلیل، اعمال سناریوهای بدبینانه برای مدیریت مصرف آب در ماههای آتی و سال ۱۴۰۵ ضروری به نظر میرسد. این وضعیت ایجاب میکند تا فراتر از راهکارهای کوتاهمدت و اضطراری، به فکر راهبردهای پایدارتر برای مدیریت آب در بلندمدت باشیم.
برخی از این راهبردها که میتوانند در مقابله با چالش کمآبی مؤثر باشند، عبارتند از:
بهینهسازی مصرف در بخش کشاورزی: با توجه به اینکه بیشترین سهم مصرف آب در ایران متعلق به بخش کشاورزی است، اجرای سیستمهای نوین آبیاری، تغییر الگوهای کشت به محصولات کمآببر و استفاده از ارقام مقاوم به خشکی، از اهمیت حیاتی برخوردار است.
توسعه تصفیه و بازچرخانی فاضلاب: تصفیه پسابهای شهری و صنعتی و استفاده مجدد از آنها در بخش کشاورزی، صنعت و حتی تغذیه مصنوعی سفرههای آب زیرزمینی، میتواند به تأمین بخشی از نیاز آبی کمک کند.
مدیریت تقاضا و اصلاح الگوی مصرف: اعمال تعرفههای پلکانی برای آب، اجرای برنامههای آموزشی مستمر و استفاده از فناوریهای هوشمند در پایش و کنترل مصرف آب خانگی، برای تغییر رفتار شهروندان ضروری است.
به باور بسیاری از کارشناسان، تنها با تغییر رفتار شهروندان در مصرف آب و همکاری عمومی در کنار اتخاذ سیاستهای قاطع و پایدار، میتوان به بهبود وضعیت منابع آبی کشور و عبور از بحران کمآبی کنونی امیدوار بود.
مطالب مرتبط
- دونالد ترامپ وضعیت جنگ اوکراین را دشوار توصیف کرد و بر لزوم حل و فصل سریع آن تاکید ورزید
- مجلس به بیعدالتی در تخصیص سهمیه بنزین به خودروهای نو شماره داخلی اعتراض کرد
- رشد چشمگیر آزادراه شمالی کرج: ۷۳ درصد پیشرفت و افق روشن کاهش ترافیک
- نخستوزیر رژیم صهیونیستی مدعی تلاش جولانی برای استقرار نیروهای روسیه در مرزهای سوریه شد
About the Author
محمدرضا صبوری، از روزنامهنگاران باسابقه و متعهد در تیم تحریریه مجله خبری است. او با سالها تجربه در عرصه رسانه، به عنوان یک تحلیلگر و گزارشگر قابل اعتماد شناخته میشود. صبوری به دلیل دقت، دانش و تخصص خود در پوشش اخبار مهم، به یکی از ستونهای اصلی تیم تبدیل شده است.