## طرح‌های فصلی کتاب: تعطیل، ارتقا یا تغییر رویه؟
9 سال پیش بود که «طرح‌های فصلی کتاب» با هدف یارانه خرید کتاب برای خریداران از طریق کتابفروشی‌ها، وارد بازار کتاب ایران شد. این طرح که با آزمون و خطا آغاز شد، برای چندین سال اجرا شد و در دولت قبل ناگهان متوقف شد.
مدیرعامل خانه کتاب در آن زمان اعلام کرد که «ارتقا» واژه مناسب‌تری برای «توقف» این طرح است.
با حمایت معاونت فرهنگی وزارت ارشاد، خانه کتاب و ادبیات ایران از سال 1394، تسهیلاتی را در قالب یارانه خرید کتاب از طریق کتابفروشی‌های سراسر کشور به صورت مستقیم به خریداران کتاب اختصاص داد.
این طرح که با نام‌های «پاییزانه کتاب»، «زمستانه کتاب»، «عیدانه کتاب» و «تابستانه کتاب» شناخته می‌شد، با ارائه تخفیف و سقفی برای خرید کتاب با کدملی، خریداران را در زمان‌های مشخصی به کتابفروشی‌ها می‌کشاند.
**اهداف و انتقادات طرح‌های فصلی**
هدف اصلی برگزارکنندگان این طرح، توسعه عدالت فرهنگی در کشور و تقویت توان خرید مخاطبان کتاب، همراه با توجه به کتابفروشی‌ها و صنعت نشر بود.
با این حال، طرح‌های فصلی همواره با نقدهایی از سوی فعالان رسانه‌ای و صنفی حوزه کتاب همراه بود.
عده‌ای از رونق‌بخشی این طرح به کتابفروشی‌ها خشنود بودند، در حالی که برخی دیگر آن را مسکّنی برای کتابفروشان می‌دانستند.
برخی نیز معتقد بودند که طرح‌های فصلی باعث شرطی شدن خرید کتاب به خاطر تخفیف‌ها می‌شود و یادآور می‌شدند که یارانه به هر شکل آن، می‌تواند فسادآور باشد.
**سامانه “بازار کتاب”: جایگزینی برای طرح‌های فصلی**
در سال 1401، علی رمضانی، مدیرعامل خانه کتاب، از جایگزینی سازمان خرید از کتابفروشی‌ها با نام جدید “بازار کتاب” به جای طرح‌های فصلی کتاب خبر داد.
این تغییر به برچیده شدن طرح‌های فصلی تعبیر شد، اما رمضانی تاکید کرد که با این سامانه “طرح همه‌فصلی” در دسترس همه قرار دارد.
او گفت: “با توجه به اینکه در بسیاری از شهرها کتابفروشی وجود ندارد، همۀ مردم می‌توانند با این سامانه از یارانۀ عادلانه استفاده کنند.”
سامانه “بازار کتاب” یارانه خرید کتاب را به هر کد ملی اختصاص می‌داد و خریداران با مراجعه به سامانه می‌توانستند از این یارانه بهره‌مند شوند.
با این حال، انتقاداتی مبنی بر ضعف اطلاع‌رسانی و بی‌اطلاعی بسیاری از کتابخوان‌ها از وجود چنین یارانه‌ای مطرح شد.
**بازگشت خرید حضوری و تغییر رویه**
پس از گذشت دو سال از راه‌اندازی سامانه “بازار کتاب”، دبیر سی‌ودومین دوره هفته کتاب، در نشست خبری این رویداد، از تغییر دوباره فرایند اختصاص یارانه خرید کتاب خبر داد و اعلام کرد که خرید حضوری از کتابفروشی‌ها دوباره به این طرح اضافه شده است.
این اتفاق، اصلی‌ترین خاصیت طرح‌های فصلی کتاب بود که به نظر می‌رسد دو سال قبل بدون بررسی دقیق کارشناسی حذف شده بود.
رمضانی در این نشست اعلام کرد: “مخاطبان می‌توانند با مراجعه به سامانه بازار کتاب و خرید از کتابفروشی‌های عضو این سامانه، به ازای خرید یک میلیون تومان از یارانه ۲۵۰ هزار تومانی بهره‌مند شوند. در عین حال امکان خرید حضوری از کتابفروشی‌ها نیز فراهم است.”
**رفع اشکالات طرح‌های فصلی با سامانه بازار کتاب**
مدیرعامل خانه کتاب درباره امکان خرید حضوری از کتابفروشی‌ها و چرایی متوقف شدن و راه‌اندازی دوباره آن گفت: “همان زمان هم این بحث وجود داشت که باید اشکالات طرح فصلی را برطرف کنیم. یکی از اشکالات این طرح این بود که شهرهای فاقد کتابفروشی نمی‌توانستند از این یارانه بهره‌مند شوند.
طرح مبتنی بر بانک اطلاعاتی نبود، دسترسی همه مردم به آن فراهم نبود، همه کتابفروشی‌های کشور نمی‌توانستند از آن استفاده کنند و کتابفروشی‌هایی که در مراکز استان‌ها بودند، بیشترین استفاده را داشتند.
همچنین از اینکه این یارانه صرف حوزه کتاب می‌شود، اطمینان وجود نداشت. سامانه بازار کتاب برای اصلاح اشکالات طراحی شد.”
**”طرح فصلی” تعطیل نشد، ارتقا یافت!**
رمضانی درباره تعطیلی طرح‌های فصلی گفت: “در واقع تعطیلی طرح فصلی نبود بلکه آنچه اتفاق افتاد ارتقای طرح فصلی است که در طول سال اجرا می‌شود.
کتابفروشی‌ها در طول سال از سامانه استفاده کرده و گردش مالی دارند. “بازار کتاب” یک بستر به‌روزتر، همگانی‌تر و بستر قابل استفاده برای مجموعه کتابفروشان است. همچنین از منظر سیاستگذاری، بستر ارتقاءدهنده سبک کار کتابفروشی است.”
او با اشاره به اینکه در “بازار کتاب” کتابفروشی‌ها ملزم به تغییر سبک کار خود و به‌روز شدن هستند، گفت: “در “بازار کتاب” درصورتی که اقتصادشان تقویت شود، شناخته می‌شوند و مجموعه یارانه دستگاه و سازمان‌ها به سمت آن‌ها می‌آید.
از طرف دیگر سامانه شفافیت کامل دارد و مشخصا یارانه صرف کتاب می‌شود.
همچنین سامانه قابلیت این را دارد که بگوییم چرخه تعطیلی کتابفروشی‌ها کاملا برعکس می‌شود.
ادعا نمی‌کنم الان چرخه تعطیلی کتابفروشی‌ها برعکس شده و یا اقتصاد آن، اقتصاد اول کتابفروشی‌ها است اما می‌توانم این ادعا را داشته باشم که این بستر ظرفیت این را دارد که چنین اتفاقی را رقم بزند، در حالیکه در طرح فصلی این امکان‌ها نداشتیم.”
**عضویت در سامانه بازار کتاب**
رمضانی درباره عضویت کتابفروشی‌ها در سامانه “بازار کتاب” گفت: “کتابفروشی‌هایی که در طول سال در این سامانه فعالیت کرده‌اند، می‌توانند از این طرح استفاده کنند.
کتابفروشی‌هایی که عضو این سامانه نیستند، می‌توانند به سامانه بپیوندند.
طی روزهای آتی اعلام می‌شود که کتابفروشی‌ها برای عضویت به سامانه مراجعه و ثبت نام کنند تا بتوانند از این طرح‌ها استفاده کنند.
منعی برای عضویت کتابفروشی‌هایی که عضو سامانه نیستند، وجود ندارد.
البته توصیه می‌کنیم کتابفروشی‌ها فقط به صورت مقطعی و موضعی در زمان نمایشگاه و هفته کتاب فعالیت نکنند.
اگر می‌خواهند همه مردم به کتاب دسترسی داشته باشند و از امکان‌ها سامانه استفاده کنند، به صورت دائمی فعالیت کنند.”
**تخفیف مضاعف برای کتاب‌های خاص**
رمضانی درباره تخفیف‌های موجود در سامانه “بازار کتاب” گفت: “کتاب‌هایی که جایزه برده‌اند، کتاب‌هایی با مضمون روایت پیشرفت هستند و کتاب‌هایی که در طرح “کتاب باران” که همان تبلیغ شهری کتاب است، در سطح شهر به نمایش در می‌آیند، از تخفیف مضاعفی در سامانه “بازار کتاب” برخوردار هستند.”
او درباره اینکه آیا در این طرح مانند گذشته، میزان تخفیف در حوزه ترجمه و تألیف متفاوت است، گفت: “در مجموعه تألیف و ترجمه، ترجیحی قرار ندادیم و کتاب‌ها به صورت یکسان هستند تا مردم بتوانند از این طرح استفاده کنند.
در طرح “کتاب باران” که تبلیغ کتاب در سطح شهر تهران است، کتاب‌های بسیاری در حوزه ترجمه هستند که تخفیف دارند. درحالیکه در طرح‌ها فصلی، کتاب‌های تألیفی تخفیف بیشتری داشتند.”
او یادآور شد: “البته این تخفیف مضاعف برای برخی از کتاب‌ها، الگوهای قابل تکرار شدن هستند. یعنی می‌توانیم به کتاب‌هایی که مردم به آن علاقه‌دارند، در راستای سیاست گسترش و ترویج کتاب‌خوانی، تخفیف مضاعف‌تری ارائه دهیم. ”
**مانده حساب با سامانه پست**
رمضانی درباره میزان بدهی به سامانه پست با توجه به اینکه چندی قبل استفاده از این سامانه دچار اختلال شده بود، گفت: “همواره یک مانده حساب فی‌مابین با پست داریم اما این مانده حساب، به شکلی نگران‌کننده که باعث قطعی شود، نیست.”
