## برنج: طلای سفید در چنگال نوسانات
بازار برنج، به ویژه در استان‌های شمالی ایران، شاهد افزایش قیمت در انواع برنج‌های داخلی و خارجی است. علیرغم تلاش‌های دولتمردان برای تثبیت بازار، دلایل مختلفی نوسانات قیمت را تغذیه می‌کنند.
برنج، از مهم‌ترین غلات و اقلام غذایی جهان است و نیمی از جمعیت جهان، به آن به عنوان غذای اصلی وابسته هستند. در ایران نیز این محصول، در کنار گندم، جو، شکر و پنبه، جزو ۵ محصول استراتژیک به شمار می‌رود.
طبق گزارش‌های مرکز آمار ایران، هر ایرانی به‌طور متوسط سالانه ۳۵ کیلوگرم برنج مصرف می‌کند. با توجه به جمعیت کشور، حدود ۳ میلیون تن نیاز به برنج در کشور وجود دارد که بخشی در داخل تولید و باقی از خارج تأمین می‌شود.
ایران سالانه بیش از ۲ میلیون تن برنج تولید می‌کند که ۷۵ درصد آن مربوط به استان‌های شمالی است. مازندران به تنهایی با تولید حدود یک میلیون و ۷۰۰ هزار تن برنج، سالانه حدود ۴۲ درصد برنج مورد نیاز کشور را تامین می‌کند.
برنج‌ها در ۲ دسته پُر محصول و کم محصول قرار می‌گیرند. برنج‌های پرمحصول، میزان برداشتی بیش از ۵ تن شالی در هکتار دارند، و در مقابل، برنج‌های کم محصول، میزان برداشتی کمتر از ۳ تن شالی در هر هکتار دارند. لازم به ذکر است که برنج در سه مرحله کشت، اول و دوم و رتون (کاشت خودرو پس از برداشت) از شالیزارها برداشت می‌شود.
هر ساله، با رسیدن فصل برداشت برنج، رونق به اقتصاد استان‌های شمالی باز می‌گردد. اما امسال، با توجه به ممنوعیت ورود برنج خارجی، بازار برنج با تحرکات جدیدی مواجه شده است.
## تاثیر تصمیم‌گیری مسئولان بر بازار
فعالان صنعت برنج معتقدند که کاهش عرضه برنج خارجی، زمینه افزایش قیمت برنج ایرانی را فراهم می‌کند. این ممنوعیت، بر اساس قانون، برای حمایت از تولیدکنندگان داخلی در فصل برداشت وضع شده است.
حجت شمس، یکی از تجار باسابقه برنج در غرب مازندران، معتقد است: میزان تولید برنج کشور کفاف نیاز جامعه را نمی‌کند و واردات برنج خارجی ضروری است. اما در فصل برداشت، با هماهنگی نمایندگان مجلس، برنج خارجی وارد بازار نمی‌شود تا تولید داخلی رونق یابد.
وی همچنین معتقد است: ذائقه مردم به سمت برنج خارجی سوق پیدا کرده و حتی در مهمانی‌ها و تالارها، برنج خارجی جایگزین برنج داخلی شده است.
شمس در رابطه با تعیین نرخ خرید تضمینی برنج، اظهار می‌کند: تعیین نرخ خرید تضمینی، تاثیری در کنترل قیمت‌ها نداشته و شاهدیم که ارقام درجه یک و محلی با نرخ بالاتر در بازار خرید و فروش می‌شوند.
وی همچنین اظهار می‌دارد: فروش برنج‌های پرمحصول به دلیل کاهش کیفیت، مشکل بوده و عمدتا در شالیکوبی‌ها دپو می‌شوند. اما ارقام با کیفیت، بازار خود را دارند و عمدتا بلافاصله پس از خرمنکوبی و در مزرعه توسط تجار خریداری می‌شوند.
## علل افزایش قیمت برنج
شمس در پاسخ به علت اصلی افزایش قیمت برنج، اظهار می‌کند: زمینه تولید برنج در کشور کاهش یافته و فعالیت کشاورزی مقرون به صرفه نیست. زیرا فروش محصول، جبران کننده زحمت فراوان و هزینه بسیار تولید نمی‌شود. بر این اساس، بسیاری از اراضی زراعی و شالیکاری با تغییر کاربری‌ها یا تبدیل به باغ شده و یا با قطعه‌بندی فروخته شده‌اند.
وی همچنین معتقد است: تغییرات اقلیمی و باران‌های بی‌موقع پیش از برداشت، تاثیر چندانی روی تولید ندارد و نهایتا منجر به کاهش ۱۰۰ تا ۲۰۰ کیلوگرم از محصول نهایی برنج می‌شود.
شمس خاطرنشان می‌کند: ممنوعیت ورود برنج و توقف آن در گمرکات با توجه به قوانین موجود، سبب افزایش کنونی نرخ برنج شده است.
## سیاست دولت در قیمت تضمینی برنج
بر اساس مفاد قانون اصلاح تضمین خرید محصولات اساسی کشاورزی مصوب پنجم آبان ماه ۱۳۹۹، شورای قیمت‌گذاری و اتخاذ سیاست‌های حمایتی محصولات اساسی کشاورزی، با تاکید بر بکارگیری رویکرد جایگزینی سیاست تضمینی به جای خرید تضمینی در جلسه مورخ ۱۴۰۳/۰۷/۰۲ تصویب شد.
طبق مصوبه شورای قیمت‌گذاری و اتخاذ سیاست‌های حمایتی محصولات اساسی کشاورزی، قیمت تضمینی انواع برنج برای سال زراعی ۱۴۰۴-۱۴۰۳ به شرح زیر تعیین شده است:
* برنج گروه یک (خزر، فجر و ارقام مشابه): ۷۵ هزار تومان برای هر کیلوگرم با ملاحظات ۱۰ درصد شکستگی
* برنج گروه دو (شیرودی، سازندگی و ارقام مشابه): ۷۳ هزار تومان برای هر کیلو گرم با ملاحظات ۱۰ درصد شکستگی
* برنج گروه سه (ندا، نعمت و ارقام مشابه): ۷۰ هزار تومان برای هر کیلوگرم با ۱۰ درصد شکستگی
در این بخشنامه همچنین تاکید شده است که وزارت کشاورزی موظف است واردات برنج و توزیع آن را به نحوی مدیریت کند که فروش برنج داخلی در فصل برداشت از سوی تولیدکنندگان داخلی با مشکلی مواجه نشود. در راستای حمایت از تولید داخل، در پایان ممنوعیت واردات برنج (۱۵ آبان) اولویت واردات برنج با واردکنندگانی است که در خرید حمایتی برنج تولید داخل مشارکت کنند.
## قیمت برنج در بازارهای گیلان و مازندران
گزارش میدانی از بازارهای برنج استان‌های مازندران و گیلان نشان می‌دهد که قیمت برنج محلی و درجه یک مانند ارقام «طارم» و «هاشمی» از کیلویی ۹۰ تا ۹۵ هزار تومان تا ۱۱۰ و ۱۱۵ هزار تومان متغیر است. این در حالیست که برنج مرغوب گیلان با نام «دُم‌سیاه» که با سطح کشت محدود در گیلان کشت می‌شود قیمتی بیش از ۱۲۵ هزار تومان پیدا کرده است.
ارقام پرمحصولی نظیر فجر و شیرودی نیز در بازار حدود ۷۵ هزار تومان قیمت‌گذاری شده‌اند. همچنین به دلیل کمبود ارقام خارجی، قیمت هر کیلو برنج پاکستانی طی یکماه اخیر از ۳۷ به ۵۵ هزار تومان و برنج هندی از ۴۵ به ۷۰ هزار تومان افزایش یافته است.
به علاوه، قیمت برنج «سرلاشه» (شامل برنج‌های شکسته و خارج شده از مسیر شالیکوبی) حدود ۷۰ تا ۷۵ هزار تومان و «نیم‌دانه» (برنج خرد شده) بین ۶۰ تا ۶۵ هزار تومان در بازار قیمت‌گذاری می‌شود.
در مقایسه بین فروشندگان ۲ استان همجوار گیلان و مازندران، قیمت برنج در گیلان به دلیل شهرت و معروف‌بودن بین ۵ تا ۱۰ هزار تومان افزایش دارد. این در حالیست که تجار معتقدند که برنج کنونی قیمت حبابی دارد و بعد از مدتی با ورود برنج دپو شده در گمرکات این قیمت‌ها کاهش می‌یابند.
## نتیجه
با نگاهی کلان به موضوعات و جوانب اقتصاد ایران، به نظر می‌رسد که بازار برنج نیز همانند سایر بازارها تابعی از متغیرها، مدل‌ها و مبانی اقتصادی همچون تورم، عرضه و تقاضا، رقابت، مطلوبیت و غیره است و غالبا از دستورات تبعیت نمی‌کند. در اینجا نیز باید گفت علیرغم گزارش‌های متعدد، آمار دقیقی از مصرف و تولید برنج در کشور وجود ندارد. این‌ها موضوعاتی است که در نهایت دود آن به چشم مصرف‌کنندگان داخلی می‌رود که عمدتا هم از اقشار و دهک های پایین جامعه هستند.
