صنعت رژیم‌های غذایی سال‌هاست که بر عدد روی ترازو تمرکز کرده و موفقیت را تنها در کاهش وزن چشمگیر تعریف می‌کند. اما یک پژوهش بین‌المللی جدید که ۷۶۱ نفر را در سه مطالعه بزرگ دنبال کرده، نشان می‌دهد که حتی افرادی که در کاهش وزن “ناموفق” بوده‌اند، همچنان دستاوردهای مهمی در سلامتی خود داشته‌اند. این یافته‌ها، تعریف ما از موفقیت در مسیر سلامتی را بازنویسی می‌کند.
فراتر از عدد ترازو: فواید پنهان تغییر سبک زندگی
این پژوهش که در مجله اروپایی پیشگیری قلبی‌عروقی منتشر شده، شرکت‌کنندگانی را بررسی کرده است که برنامه‌های فشرده تغییر سبک زندگی را به مدت ۱۸ تا ۲۴ ماه دنبال کرده‌اند. محققان دریافتند حتی افرادی که کاهش وزن چشمگیری نداشتند یا اصلاً وزن کم نکرده بودند، همچنان از فواید مهمی برای سلامت بهره‌مند شده‌اند. این فواید می‌تواند آن‌ها را از بیماری‌های جدی مانند بیماری قلبی، دیابت و سایر بیماری‌های تهدیدکننده نجات دهد.
این مطالعه، امید واقعی را برای میلیون‌ها نفری به ارمغان می‌آورد که با کاهش وزن چشمگیر یا حفظ آن دست و پنجه نرم می‌کنند. پیام اصلی این پژوهش این است که به جای دیدن کاهش وزن به عنوان یک آزمون با نتیجه قبولی یا رد، باید بدانیم که عادت‌های سالم، فارغ از عدد ترازو، همچنان سودمند هستند.
بازتعریف موفقیت در مسیر سلامت
دانشمندان داده‌های سه مطالعه مجزا را بررسی کردند. شرکت‌کنندگان به طور میانگین ۵۰ ساله و دارای شاخص توده بدنی (BMI) در محدوده چاقی بودند. آن‌ها برنامه‌های ساختاریافته‌ای شامل رژیم مدیترانه‌ای، رژیم کم‌کربوهیدرات و ورزش منظم را دنبال کردند. پژوهشگران افراد را به سه گروه تقسیم کردند:
- گروه موفق: ۳۶ درصد، که بیش از پنج درصد از وزن اولیه خود را کم کردند.
- گروه با کاهش وزن متوسط: ۳۶ درصد، که بین صفر تا پنج درصد وزن کم کردند.
- گروه مقاوم به کاهش وزن: ۲۸ درصد، که وزن کم نکردند یا حتی افزایش وزن داشتند.
نکته جالب اینجاست که حتی گروه “مقاوم” نیز در شاخص‌های کلیدی سلامت، بهبودهای مهمی را تجربه کردند، حتی با وجود تغییر اندک یا نبود کاهش وزن.
دکتر آنات یاسکولکا میر از دانشکده بهداشت عمومی هاروارد می‌گوید: “یافته‌های ما تعریف موفقیت بالینی را بازنویسی می‌کند. کسانی که وزن کم نمی‌کنند هم می‌توانند متابولیسم‌شان را بهبود دهند و خطر بیماری‌های بلندمدت را کاهش دهند، و این یک موفقیت است، نه یک شکست.“
فواید پنهان در عمق بدن
افرادی که وزن کم نکردند، افزایش چشمگیری در کلسترول خوب (HDL) داشتند که نوعی کلسترول محافظ قلب است. همچنین، چربی خطرناک اطراف اندام‌های داخلی (چربی احشایی) آن‌ها کاهش یافت و سطح لپتین که هورمونی مرتبط با التهاب و مشکلات متابولیکی است، به شکل قابل‌توجهی پایین آمد.
چربی احشایی، چربی پنهانی است که دور اندام‌های حیاتی مانند کبد و قلب را می‌پوشاند و مواد شیمیایی التهابی تولید می‌کند که خطر بیماری قلبی، سکته و دیابت را افزایش می‌دهد. از بین بردن این چربی، حتی بدون کاهش وزن زیاد، می‌تواند ریسک بیماری را به شدت کاهش دهد.
پژوهشگران مشخص کردند که هر کیلوگرم کاهش وزن می‌تواند با مزایایی همچون افزایش ۱.۴۴ درصدی کلسترول خوب، کاهش ۱.۳۷ درصدی تری‌گلیسیرید، کاهش ۲.۴۶ درصدی انسولین و ۰.۴۹ واحد کاهش چربی کبد همراه باشد. با این حال، حتی کسانی که وزن اندکی کم کردند، همچنان به بخشی از این مزایا دست یافتند که به‌ویژه در کاهش چربی‌های اندام‌های داخلی و بهبود کلسترول قابل مشاهده بود. این نشان می‌دهد که تغییرات مثبت درونی بدن، قبل از تغییرات ظاهری و عدد ترازو رخ می‌دهند.
چرا برخی بدن‌ها در برابر کاهش وزن مقاومند؟
مطالعه همچنین به بررسی این موضوع پرداخت که چرا برخی افراد در برابر کاهش وزن مقاومت نشان می‌دهند. شرکت‌کنندگان “مقاوم” به کاهش وزن، اغلب جوان‌تر و بیشتر زن بودند. همچنین، اندازه دور کمر و چربی کبدی اولیه آن‌ها نسبت به گروه موفق، کمتر بود.
جالب‌تر اینکه، پژوهشگران الگوهای خاصی از دی‌ان‌ای را شناسایی کردند که می‌تواند پیش‌بینی کند چه کسی احتمال بیشتری برای موفقیت در کاهش وزن دارد. با استفاده از روشی به نام متیلاسیون دی‌ان‌ای، آن‌ها ۱۲ نشانگر ژنتیکی را شناسایی کردند که توانستند با دقت ۷۳ درصد، موفقیت در کاهش وزن را پیش‌بینی کنند. اگرچه این پژوهش ژنتیکی هنوز در مراحل اولیه است، اما نشان می‌دهد که مقاومت بدن در برابر کاهش وزن صرفاً به اراده یا انضباط فردی مربوط نیست، بلکه ممکن است در کد ژنتیکی افراد ریشه داشته باشد.
تمرکز بر سبک زندگی پایدار، نه راه‌حل‌های سریع
در شرایطی که نرخ چاقی در سراسر جهان همچنان رو به افزایش است، برنامه‌های رژیم غذایی سنتی که صرفاً بر عدد ترازو تأکید دارند، برای بسیاری از افراد کارساز نیستند. این رویکرد، موفقیت‌های متابولیکی مهم را نادیده می‌گیرد و می‌تواند منجر به ناامیدی و رها کردن مسیر سلامت شود.
در عوض، باید تمرکزمان را بر تغییرات سبک زندگی پایدار بگذاریم، نه اهداف سنگین و صرفاً عددی کاهش وزن. این رویکرد می‌تواند کمک کند افراد بیشتری به سبک زندگی سالم پایبند بمانند، حتی اگر وزن‌شان کم نشود یا در عدد خاصی متوقف شود.
ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی نیز کم‌کم در حال تغییر نگاه خود هستند و بیشتر به شاخص‌های سلامت متابولیک (مانند سطح کلسترول، قند خون، و چربی احشایی) توجه می‌کنند و کمتر فقط روی شاخص توده بدنی (BMI) تمرکز دارند.
سفر در مسیر سلامتی نباید یک رویکرد “همه یا هیچ” باشد. هر تغییر مثبت در سبک زندگی، حتی قدم‌های کوچک، می‌تواند فواید قابل اندازه‌گیری برای سلامت داشته باشد و از بیماری‌های مزمن جلوگیری کند. هر بهبودی در سلامت، بدون توجه به اینکه عدد روی ترازو چه می‌گوید، ارزش جشن گرفتن دارد.