مازندران، گزارش اختصاصی: با فرا رسیدن ماه محرم، سراسر مازندران، از دامنه‌های البرز تا سواحل خزر، غرق در ماتم و شور حسینی شده است. در این دیار که به “علویان” مشهور است، عاشورا تنها یک آیین مذهبی نیست، بلکه تجلی عمیقی از فرهنگ، هویت و عشق مردم به اهل بیت است. هم‌اکنون، در کنار زمزمه‌های “یا حیدر”، بانگ “یا حسین” در کالبد این سرزمین طنین‌انداز شده است.
عاشورا در مازندران: تجلی شور و اندوه
در روز عاشورا، پیش از طلوع آفتاب، صدای طبل و نوحه از هر گوشه و کناری در شهرها و روستاهای مازندران به گوش می‌رسد. مردم، با لباس‌های سیاه و دل‌های شکسته، به خیابان‌ها می‌آیند تا در سوگ سالار شهیدان عزاداری کنند. در قائم‌شهر، حتی در دورترین روستاها، هیئت‌ها با نظمی خاص به حرکت در می‌آیند. زنان نذری می‌پزند، کودکان پرچم “یا حسین” به دست دارند و جوانان با سینه‌زنی و زنجیرزنی ارادت خود را ابراز می‌کنند. فضای شهرها سرشار از عطر اسپند، نوای نوحه و لبیک یا حسین است. مردم این دیار بر این باورند که حسین (ع) نماد آزادگی و عدالت برای همگان است و هر ساله با جان و دل برای او عزاداری می‌کنند. ایستگاه‌های صلواتی، چای و شربت میان عزاداران توزیع می‌کنند و کودکان با گریم‌های خاص، نقش یاران امام حسین (ع) را ایفا می‌کنند.
آیین‌های ویژه ماه محرم در مازندران
در برخی مناطق مازندران، مراسم تعزیه نیز اجرا می‌شود. به عنوان مثال، در سوادکوه، اهالی روستاها با لباس‌های سنتی در مراسم شبیه‌خوانی شرکت کرده و صحنه‌هایی از واقعه کربلا را بازآفرینی می‌کنند. مداحان محلی نیز با زبان مازندرانی روضه‌خوانی کرده و حال و هوایی معنوی به مراسم می‌بخشند.
قائم‌شهر: قلب تپنده ارادت حسینی
با فرا رسیدن ماه محرم، قائم‌شهر جلوه‌ای دیگر به خود می‌گیرد؛ شهری که قلبش با ارادت به اهل بیت می‌تپد و از کوچه‌های قدیمی تا جاده‌های روستایی‌اش، نوای “یا حسین” جاری است. در اینجا، نه تنها در تاسوعا و عاشورا، بلکه از شب اول محرم، عطر اشک و اندوه در هوا می‌پیچد.
دهه اول محرم؛ ۱۰ شب بیداری دل‌ها
فعالیت هیئت‌های عزاداری در قائم‌شهر از شب اول محرم آغاز می‌شود. در محلات مختلفی مانند پرچینک، روستای امامزاده سید ابوصالح، کارگرکلا، ترک‌محله و المشیر، حسینیه‌ها با پارچه‌های مشکی، پرچم‌های “یا حسین” و عَلَم‌های سنتی تزئین می‌شوند. نوحه‌خوانی، سینه‌زنی و زنجیرزنی تا پاسی از شب ادامه دارد و در بیشتر محلات، برنامه‌ها به صورت مردمی برگزار می‌گردد. در روستاهای اطراف قائم‌شهر، همچون المشیر، بالازرندین، پرچینک، افراکتی، کرچک، ریکنده، تلاوک، احمدکلا و سیاهرودبار، سنت‌های عاشورایی با شکل‌های خاص و ریشه‌داری برگزار می‌شوند.
سنت‌های خاص عاشورایی در مازندران
- مشعل‌گردانی در شب تاسوعا: در روستای المشیر، در شب تاسوعا، مردان روستا مشعل‌های دست‌ساز را روشن کرده و در کوچه‌ها حرکت می‌کنند. صدای طبل و نوای سوزناک نوحه‌خوانان، فضایی از حزن و عظمت را ایجاد می‌کند. این رسم به “چرخاندن نور حسین” معروف است.
- نخل‌گردانی: در برخی روستاها، نخل‌گردانی به نشانه پیکر امام حسین (ع) برگزار می‌شود. نخل چوبی بزرگ با پارچه‌های مشکی و سبز تزئین شده و مردان روستا آن را با شعارهای “یا حسین” به حرکت در می‌آورند.
- تعزیه‌خوانی با زبان محلی: در روستای پرچینک، مراسم تعزیه‌خوانی به زبان مازندرانی اجرا می‌شود. بازیگران محلی با لباس‌های مخصوص، نقش امام، شمر، زینب و دیگر شخصیت‌ها را ایفا می‌کنند.
- نذری در قائم‌شهر و روستاها: نذری دادن در قائم‌شهر و روستاهایش تنها به معنای پخت غذا نیست، بلکه بخشی از یک سبک زندگی است. از آش نذری در کوچه‌های شهر گرفته تا پخت غذاهای محلی مانند شیر برنج، آش ماست، قیمه و کشمش پلو در روستاها رواج دارد.
اوج اندوه در شب عاشورا و اتحاد در صبح عاشورا
شب عاشورا در قائم‌شهر، شب سکوت و اشک است. در بسیاری از حسینیه‌ها، مراسم شام غریبان با شمع و سکوت برگزار می‌شود. مردم با لباس مشکی و شمع در دست، در کوچه‌ها قدم می‌زنند و برای حضرت زینب (س) و یتیمان کربلا گریه می‌کنند. مداحی‌ها آرام‌ترند و مردم آهسته در دل خود زیارت عاشورا می‌خوانند.
صبح عاشورا، از ساعت ۵ صبح، هیئت‌ها یکی‌یکی به سمت میدان امام و چهارراه بازار حرکت می‌کنند. دسته‌ها با نظم خاصی، با طبل‌زن، زنجیرزن و نوحه‌خوان حرکت می‌کنند. نوجوانان با پوشیدن لباس‌های نمادین علی‌اکبر، قاسم، حضرت عباس یا طفل شیرخوار، شور خاصی به مراسم می‌بخشند. در میدان قائم‌شهر، جمعیت عظیمی گرد هم می‌آیند و صدای “لبیک یا حسین” از هزاران حنجره به آسمان بلند می‌شود.
حاج علی عبادی، ۶۰ ساله از پرچینک، می‌گوید: “ما نسل به نسل عزادار حسین بودیم. هیئت شاه‌پسند هنوزم مثل پنجاه سال پیش شور داره.” مریم محمدی، ۳۵ ساله از روستای المشیر نیز می‌افزاید: “بچه‌هامو می‌برم مشعل‌گردانی، می‌خوام بدونن این عشق چطوری زنده نگه داشته شده.” رضا رسولی، ۳۰ ساله از ترک‌محله نیز از ثبت این لحظات برای جهانیان صحبت می‌کند: “من با گوشی فیلم می‌گیرم، کلیپ درست می‌کنم، می‌فرستم برای دوستام خارج از ایران، می‌خوام همه دنیا ببینند مردم ایران و مازندرانی‌ها هنوز پای اهل بیت ایستادند.” حاج عنایتی، ۶۸ ساله، نیز معتقد است: “ما از بچگی با این مراسم بزرگ شدیم. محرم یعنی دلِ مردم کنار هم، یعنی اشک، یعنی نذری، یعنی محبت اهل بیت.”
“مهمانی اجباری” در عاشورای المشیر: روایتی از یک سنت منحصر به فرد
روستای المشیر در قائم‌شهر، با سنتی خاص در روز عاشورا، از دیگر مناطق متمایز شده است: “مهمانی عاشورایی با اجبار محترمانه”. در این روستا، محرم تنها یک آیین مذهبی نیست، بلکه یک سبک زندگی است که ریشه در ایثار، کرامت و فرهنگ مذهبی مردم مازندران دارد.
در روز عاشورا، هیچ‌کس تنها نمی‌ماند:
صبح روز عاشورا، مردم المشیر از ساعت ۷ صبح شروع به پخت نذری در خانه‌های خود می‌کنند. غذاهایی مانند قیمه، مرغ و برنج، عدس‌پلو، خورش کرفس و شله‌زرد، در قابلمه‌های بزرگ پخته می‌شود. اما نکته منحصربه‌فرد این است که در المشیر رسم است که هیچ‌کس نباید نذری را در کوچه بخورد یا تنها بماند. هر خانواده وظیفه دارد که مهمان عاشورایی به خانه خود بیاورد.
زهرا خانم، ۴۶ ساله، اهل روستا، می‌گوید: “ما از بچگی این‌طور یاد گرفتیم. روز عاشورا غذا می‌پزیم، بعد زن‌ها یا مردها می‌رن تو کوچه، می‌گردن تا یکیو پیدا کنن که هنوز غذا نخورده. حتی شده کسی مقاومت کنه، ولی با خنده و احترام به خونه دعوتش می‌کنیم. اینجا پر از سفره‌های اباعبدالله هست!” اکبر پاشایی، ۷۰ ساله، پیرغلام روستا، نیز این کار را نشانه عشق و کرم مازندرانی‌ها می‌داند: “می‌خواهیم کسی روز عزای امام حسین (ع) تنها نماند. می‌گوییم هم‌سفره‌ای حضرت باشیم، برکت می‌آید.” رضا، جوان ۲۳ ساله، نیز می‌افزاید: “بعضی وقتا غریبه‌ها میان از جاهای دیگه. تا بفهمیم از روستا نیستن، می‌گیریم میاریم خونه. می‌گیم امروز مهمون امام حسینی، نه ما!”
خانه‌هایی که در آن به روی همه باز است:
خانه‌های روستای المشیر در روز عاشورا به سفره‌خانه‌های حسینی تبدیل می‌شوند؛ هیچ خانه‌ای در بسته نیست. حتی اگر کسی خجالت بکشد یا بگوید سیر است، مردم روستا با لبخند و احترام می‌گویند: “این سفره مال ما نیست، مال امام حسینه، اگه نیای، دعامون قبول نمی‌شه.”
تحلیل پژوهشگر فرهنگی: ریشه‌های “مهمان‌کشی عاشورایی”
مهدی قاسمی، پژوهشگر حوزه فرهنگ و آیین‌های دینی، این رسم را “جلوه‌ای بی‌نظیر از ترکیب دین، فرهنگ بومی و سبک زندگی مردم منطقه” توصیف می‌کند. وی در گفت‌وگو با ایسنا اظهار داشت: “در این رسم، خانواده‌ها موظف‌اند روز عاشورا مهمانانی را حتی به‌زور و با احترام به خانه ببرند تا نذری را سر سفره خود بخورند.”
قاسمی افزود: “اینجا نذری فقط یک عمل خیرخواهانه نیست؛ بلکه یک بدهی عاشقانه به امام حسین (ع) است. مردم المشیر باور دارند که اگر مهمان نداشته باشند، نذرشان ناقص است. این نگاه، به‌لحاظ معنوی و اجتماعی، بسیار ارزشمند است.” او تأکید کرد که واژه “زور” در اینجا به‌معنای تحمیل نیست، بلکه نشان‌دهنده اصرار بر بخشش و کرامت است.
نقش محوری زنان:
قاسمی به نقش بی‌بدیل زنان المشیر در پایداری این سنت کریمانه اشاره کرد: “زنان المشیر، نه‌تنها آشپز نذری، بلکه پیش‌برندگان اصلی این سنت هستند. آن‌ها در روز عاشورا از ساعت ۵ یا ۶ صبح بیدار می‌شوند، غذا می‌پزند، خانه را آماده می‌کنند، و سپس با مهربانی و اصرار، مهمان می‌آورند. در واقع، زنان این روستا را می‌توان راویان زنده فرهنگ عاشورایی دانست.”
این پژوهشگر فرهنگی تصریح کرد که در جامعه مدرن، که بسیاری از روابط انسانی گسسته شده، این آیین مانند چسبی برای پیوند دل‌ها عمل می‌کند. “مردم به‌جای آنکه به شکل فردی نذر دهند، نذرشان را در فضای خانگی و صمیمی با دیگران شریک می‌شوند. این رفتار باعث تقویت همدلی، محبت و وحدت درون‌روستایی می‌شود.”
عاشورا: درس آزادگی و اتحاد
ابوذر قربانی، فرماندار قائم‌شهر، ضمن تسلیت ایام محرم و گرامیداشت شهدای جنگ تحمیلی، در گفت‌وگو با ایسنا تأکید کرد: “ما از عاشورا درس گرفتیم و همواره رفتار عاشورایی را در مسیر کاری و زندگی‌مان سرلوحه قرار داده‌ایم.” وی دلیل زنده ماندن عاشورا پس از ۱۴۰۰ سال را آزادی‌خواهی امام حسین (ع) و یارانش دانست و افزود: “اگر فقط بر اساس ملاک‌های مادی نگاه کنیم، شاید عاشورا زنده نمی‌ماند؛ اما آنچه عاشورا را زنده نگه داشته، اعتقاد، ایمان و ایثار و جان دادن در راه خدا بوده است.”
فرماندار قائم‌شهر، اتحاد، وفاق و انسجام مردم را نکته‌ای بسیار مهم در شرایط فعلی کشور خواند و تصریح کرد: “عشق به میهن، خاک و ولایت، ویژگی بارز مردمی است که تمدنی چند هزار ساله دارند. این کلید موفقیت ماست و با اتحاد مسلمانان همیشه بر کفر پیروز می‌شوند.”
آیین‌های عاشورایی در مازندران، گنجینه‌ای از فرهنگ، ایمان و همدلی هستند که نسل به نسل منتقل شده و همچنان با شور و حرارت خاصی در دل مردم این سرزمین زنده مانده‌اند.